دوره سلفیان قدیم و سنتی

رزومه استاد میلانی: حجت الاسلام دکتر امیر مهاجر میلانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده در گروه فقه و حقوق است. دکتر میلانی، سطح 4 خود را در رشته  فقه و اصول به اتمام رسانده است. تخصص ایشان در زمینه جریان‌های سلفی، نوسلفی‌گری و مطالعات تطبیقی اندیشه اسلامی است. دکتر میلانی با تألیف مقالات و تدریس دروس تخصصی درباره جریان‌های فکری جدید در جهان اسلام، از استادان برجسته در تحلیل تحولات فکری معاصر به ویژه در حوزه زنان به شمار می‌آید.                                                 

    https://wfrc.ac.ir/fa/Faculty/3

توضیحاتی  درباره سر فصل:

اندیشه سلفی قدیم ریشه در قرون نخست اسلامی دارد و پیش از ظهور ابن‌تیمیه شکل گرفته است. این جریان با تأکید بر ظواهر نصوص دینی، مخالفت با تأویل و عقل‌گرایی و تمرکز بر «صفات خبری» و «توحید عبادی» شناخته می‌شود. از نظر سلفیان قدیم، هرگونه تفسیر عقلانی از قرآن بدعت است و معرفت دینی باید بدون دخالت فلسفه و کلام، صرفاً بر مبنای نقل و ظاهر آیات شکل گیرد. آنان تقلید از مذاهب فقهی و کلامی را رد کرده و خود را تنها پیرو قرآن و سنت می‌دانند.

در نگاه انسان‌شناختی، زن در اندیشه سلفیان قدیم مرتبه‌ای پایین‌تر از مرد دارد. بر اساس روایات مورد استناد آنان، زنان ضعیف‌العقل، ناقص‌الایمان و عامل انحراف مردان معرفی می‌شوند. زن از نظر هستی‌شناسی، مخلوقی درجه‌دو تلقی می‌شود که برای خدمت به مرد آفریده شده است. روایاتی چون «النساء حبائل الشیطان» و «المرأة عورة» مبنای این برداشت قرار گرفته‌اند و تصویری از زن به‌عنوان دام شیطان و منبع فتنه ارائه می‌دهند.

تأکید سلفیان بر ظاهر روایات سبب شده بخش بزرگی از متون مثبت درباره مقام زن، مادری و ایمان زنان نادیده گرفته شود. در نتیجه، نظام معنایی آنان بر پایه نظم جنسیتی مردسالار و ناقص بنا شده است. این نوع نگرش روایت‌محور و عقل‌گریز، باعث تقلیل جایگاه انسانی زن به موجودی آسیب‌پذیر و نیازمند قوامیت مرد شده است.

در برابر این رویکرد، مفسران شیعی همچون علامه طباطبایی بر عرضه روایت بر قرآن و فهم متون دینی در پرتو محکمات تأکید دارند؛ اما سلفیان چنین شیوه‌ای را بدعت می‌دانند و کتاب را در عرض سنت قرار می‌دهند. از همین‌رو، روایات مخالف عدالت و روح قرآن در دیدگاه آنان نیز معتبر شمرده می‌شود.

در نگاه کارکردی، نقش زن در سلفی‌گری قدیم عمدتاً به خانه محدود است. مادری، همسری و اطاعت از مرد، وظایف اصلی او به شمار می‌رود و حضور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زنان پذیرفته نیست مگر در شرایط اضطرار. این دیدگاه به مرور در فتاوای فقیهان سلفی متأخر تثبیت شد و به منع حضور زنان در عرصه‌های عمومی، حتی زیارت قبور و رانندگی انجامید.

در جمع‌بندی، سلفیان قدیم با نفی عقلانیت و تأکید بر ظاهر متون، نگاهی ایستا و مردمحور به زن ارائه می‌دهند. در این نظام فکری، زن موجودی عاطفی، ناتوان و تابع مرد است و استقلال فکری یا اجتماعی برای او متصور نیست؛ نگرشی که در سلفی‌های متأخر و جهادی نیز ادامه یافته است

سرفصل 

تقسیم بندی جریانهای سلفی

 تعریف سلفیت بر مبنای دو شاخص مهم

 انسانشناسی جریانهای سلفی قدیم.

 نقشهای زنانه در نگاه سلفیها